Η ενασχόληση με το σχολικό αρχείο της ΓΣΑ πραγματοποιείται στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού διαγωνισμού που απευθύνεται σε όλα τα γερμανικά σχολεία του εξωτερικού και έχει προκηρυχθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας και την Κεντρική Υπηρεσία για τα Σχολεία της Αλλοδαπής (ZfA), καλώντας τους ενδιαφερομένους να ασχοληθούν με το παρελθόν του σχολείου τους σε ιστορικά δύσκολες περιόδους και να αποτυπώσουν την αλληλεπίδρασή του με την ιστορία της εκάστοτε χώρας. Ο διαγωνισμός «Μνήμη για το παρόν» υποστηρίζεται από το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών και υλοποιείται από την Κεντρική Υπηρεσία για τα Σχολεία της Αλλοδαπής, σε συνεργασία με το Ομοσπονδιακό Κέντρο για την Αγωγή του Πολίτη και το Ίδρυμα «Μνήμη, Μέλλον και Ευθύνη», ενώ τελεί υπό την αιγίδα του Χάικο Μάας, υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας.
«Θέλουμε να μάθουμε πώς λειτουργούσε το σχολείο μας πριν από ογδόντα χρόνια, ποιες πεποιθήσεις και ποιες ιδέες καθόριζαν τη λειτουργία του, πώς σκέφτονταν και πώς ενεργούσαν μαθητές και εκπαιδευτικοί». Με αυτά τα λόγια, οι μαθήτριες και οι μαθητές του πρότζεκτ διατυπώνουν το κεντρικό ερώτημα του εγχειρήματος.
Έρευνα και κριτική σκέψη ως εργαλεία μάθησης
Δεκατρείς μαθήτριες και μαθητές της Γερμανικής Σχολής Αθηνών αναλαμβάνουν να αναμετρηθούν με το παρελθόν του σχολείου τους σε μια δύσκολη ιστορική συγκυρία – την περίοδο του ναζισμού και της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο, ερευνούν το αρχείο της ΓΣΑ κατά την περίοδο 1933-1944. Οι πολυάριθμοι φάκελοι μαθητών και εκπαιδευτικών, οι καταχωρίσεις στα βιβλία κοινοποιήσεων και οι αποφάσεις των συνεδριάσεων μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε μια ζωντανή εικόνα για την εσωτερική λειτουργία της «ΓΣΑ κάτω από τη σβάστικα». Το αρχειακό υλικό έρχεται να ρίξει φως στο οικογενειακό υπόβαθρο των μαθητών και των δασκάλων, στην κοινωνική θέση των γονέων και στα κίνητρα που τους οδήγησαν να στείλουν τα παιδιά τους στη ΓΣΑ, αλλά και στις πολιτικές πεποιθήσεις των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Οι μαθητές της εποχής καταθέτουν τα όνειρα και τις προσδοκίες τους για το μέλλον, ενώ συγχρόνως εκφράζουν τους φόβους και τις ανησυχίες που γεννά μέσα τους η δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι πληροφορίες που αντλούμε από τους μαθητικούς φακέλους για τις δραματικές συνθήκες διαβίωσης στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής απηχούν τη ματιά των κατακτητών πάνω στους κατακτημένους.
Περιγραφή, ταξινόμηση, αξιολόγηση και παρουσίαση
Για τις ανάγκες του προγράμματος, επιλέξαμε προσεκτικά από το σχολικό αρχείο έξι μαθητές και πέντε εκπαιδευτικούς της ΓΣΑ από τα χρόνια της Κατοχής, εξετάζοντας και αξιολογώντας με βάση το ιστορικό συγκείμενο τεκμήρια, όπως βιογραφικά στοιχεία, εκθέσεις ιδεών και καταστάσεις προόδου των μαθητών, καθώς και την προσωπική και υπηρεσιακή αλληλογραφία των εκπαιδευτικών με τον τότε διευθυντή του σχολείου ή το Υπουργείο Εξωτερικών του Τρίτου Ράιχ. Στην κριτική προσέγγιση των μαθητών και των εκπαιδευτικών της ΓΣΑ κατά την περίοδο της Κατοχής συνέβαλε καθοριστικά και η ανάθεση συγγραφής κειμένων δημιουργικής γραφής. Τα πρωτότυπα ιστορικά τεκμήρια που χρησιμοποιήθηκαν για την έρευνά μας είναι διαθέσιμα στους χρήστες της ιστοσελίδας μας.
Εκτός από την αφηγηματική συνιστώσα, σημαντική για την υποστήριξη και την παρουσίαση του ερευνητικού έργου μας ήταν και μια σειρά από βιντεοπαρουσιάσεις που αποτυπώνουν το προσωπικό δράμα, τις συνθήκες διαβίωσης, τις αντιλήψεις και τις ενέργειες των πρωταγωνιστών στο συγκεκριμένο ιστορικό γίγνεσθαι. Για τον σκοπό αυτό, γυρίστηκαν δώδεκα μικρού μήκους ταινίες σε μορφή βίντεο, οι οποίες εστιάζουν στη ζωή και στις εκθέσεις ιδεών των μαθητών της εποχής, όπως επίσης και στις γραπτές αναφορές ή στην προσωπική αλληλογραφία των εκπαιδευτικών.
Μαθαίνοντας από τις συνεντεύξεις
Στη διαχείριση του παρελθόντος και στη διαφύλαξη της μνήμης συνέβαλαν και οι συνεντεύξεις με πρώην μαθητές της ΓΣΑ. Από τις συνολικά πέντε προγραμματισμένες συνεντεύξεις με μάρτυρες της εποχής, μόνο δύο μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν λόγω της πανδημίας του κορονοϊού.
Στόχοι του προγράμματος και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων
Στόχος των μαθητριών και των μαθητών του προγράμματος είναι να αφηγηθούν εκ νέου την ιστορία της ΓΣΑ κατά τη συγκεκριμένη περίοδο και να την παρουσιάσουν στη σχολική κοινότητα μέσα από μια ιστοσελίδα φτιαγμένη από μαθητές για μαθητές, με θέμα την ιστορία του σχολείου στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής (1941-1944). Ο ιστότοπος «Η ΓΣΑ θυμάται» δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, το οποίο παρείχε τη σχετική τεχνική υποστήριξη και ανέλαβε τον σχεδιασμό και την κατασκευή της ιστοσελίδας.
Με την ανάρτηση των αποτελεσμάτων της έρευνας στον ιστότοπο «Η ΓΣΑ θυμάται», απευθυνόμαστε στο ενδιαφερόμενο κοινό και στη σχολική κοινότητα, καθώς και στους μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς παιδιών που φοιτούν στη ΓΣΑ.
- Η ιστορική διαχείριση του αρχειακού υλικού αποτελεί πολύτιμη πηγή για τη διδακτική διαδικασία, ενώ στοχεύει να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τις μεθόδους και τις συνέπειες της εκπαιδευτικής πολιτικής του εθνικοσοσιαλισμού, μέσα από το παράδειγμα της ΓΣΑ.
- Για τη σχολική κοινότητα, οι συνεντεύξεις και η έρευνα του σχολικού αρχείου είναι αναπόσπαστα στοιχεία της ιστορικής μνήμης ως πολιτισμικής παρακαταθήκης.
- Ο ιστότοπος φιλοδοξεί να διαφωτίσει τους Γερμανούς μαθητές, δασκάλους και γονείς. οι οποίοι γνωρίζουν δυστυχώς ελάχιστα για τη γερμανική Κατοχή στην Ελλάδα, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν επί ελληνικού εδάφους.
- Στόχος της ιστοσελίδας είναι να συμβάλει στην αμοιβαία διαχείριση ενός θέματος που επιβαρύνει με το ιστορικό του φορτίο τις ελληνογερμανικές σχέσεις και να διαμορφώσει τις συνθήκες για την καλλιέργεια μιας κοινής ιστορικής συνείδησης.
Ψηφιακή αφήγηση της Ιστορίας και Oral History
Το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, και συγκεκριμένα το πρόγραμμα «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» (Memories of the Occupation in Greece, MOG), αποτελεί σημαντικό εταίρο του ερευνητικού μας εγχειρήματος. Έχοντας πλούσια και πολυετή επιστημονική εμπειρία στο πεδίο της Προφορικής Ιστορίας (Oral History), το πρόγραμμα MOG του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου παρακολουθεί και υποστηρίζει ενεργά την έρευνα του σχολικού μας αρχείου, ιδίως στον τομέα της ιστορικής αφήγησης με τη χρήση ψηφιακών μέσων. Ως εκ τούτου, οι συνεντεύξεις μαθητών που φοίτησαν στη ΓΣΑ κατά την περίοδο της Κατοχής αποτελούν έναν από τους κεντρικούς άξονες στο πλαίσιο της κριτικής αναμέτρησης με την ιστορία του σχολείου.
Με περισσότερες από ενενήντα βιωματικές συνεντεύξεις Ελλήνων που έζησαν τη γερμανική Κατοχή, το πλούσιο αρχείο του προγράμματος MOG δίνει στις μαθήτριες και στους μαθητές τη δυνατότητα να ενημερωθούν από τις αυθεντικές μαρτυρίες της εποχής και να προσεγγίσουν με αμεσότητα τη συγκεκριμένη περίοδο. Οι πολυποίκιλες εμπειρίες και μνήμες των μαρτύρων της κατοχικής περιόδου είναι καθοριστικής σημασίας για την ενασχόληση των μαθητών με την ιστορία του σχολείου τους, δεδομένου ότι η ιστορία της ΓΣΑ δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να εξεταστεί ξεκομμένη από τη φρίκη της Κατοχής.
Μαθαίνοντας από τις διασχολικές δράσεις
Τα δύο αδελφά σχολεία της ΓΣΑ, το Γενικό Λύκειο Διστόμου και το Σχολείο Φριτς Κάρζεν (Βερολίνο), δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια σειρά από ζωντανές συναντήσεις μεταξύ μαθητριών και μαθητών από την Ελλάδα και τη Γερμανία, οι οποίες έρχονται να καταδείξουν ότι η διαχείριση του παρελθόντος θέτει τις βάσεις για ένα κοινό παρόν και μέλλον. Από το 1996, η ΓΣΑ έχει να επιδείξει μακρά παράδοση στις διασχολικές δράσεις με μαρτυρικούς τόπους της Ελλάδας. Το πρότζεκτ «Η ΓΣΑ θυμάται» αποτελεί τη λογική συνέχεια αυτής της μακρόχρονης προσπάθειας για την κοινή διαχείριση της ιστορίας των δύο χωρών. Με τη συμμετοχή τους σε διασχολικές δράσεις για τη διαχείριση της ιστορικής μνήμης, οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του παρελθόντος για την κοινωνία του σήμερα και να αναζητήσουν κατάλληλους τρόπους για να διαφυλάξουν τη μνήμη, να διδαχθούν από την Ιστορία και να αντλήσουν τα απαραίτητα συμπεράσματα, ώστε να συμβάλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση των δημοκρατικών δομών της ευρωπαϊκής κοινωνίας του αύριο.
